ترازوي اعمال در روز قيامت چگونه است؟

ترازوي اعمال در روز قيامت چگونه است؟

مجموعه: اصول و فروع دين

با دقت در آيات قرآن كريم به اين نكته بر مي‌خوريم كه روز قيامت براي سنجش اعمال آدمي از ترازو استفاده مي‌شود و اگر ترازوي اعمال خوب انسان سنگين‌تر باشد، در آسايش خواهد بود و اگر ترازوي اعمال بد انسان سنگين‌تر باشد، در فلاكت و بدبختي و عذاب خواهد بود.

قرآن در اين رابطه مي‌فرمايد: «وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً[انبياء-47]؛ ما ترازوهاى عدل را در روز قيامت نصب مي‌كنيم، لذا به هيچ‌كس كمترين ستمى نمي‌شود».

هم‌چنين در آيات ديگري فرمود: «فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ، فَهُوَ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ، وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ، فَأُمُّهُ هاوِيَةٌ، وَ ما أَدْراكَ ما هِيَهْ، نارٌ حامِيَةٌ [قارعه-6-11]؛ (در آن روز) كسى كه ترازوهاى اعمالش سنگين است، در يك زندگى خشنود خواهد بود و امّا كسى كه ترازوهايش سبك است، جايگاهش «هاويه» (دوزخ) است و تو چه مي‌دانى هاويه چيست؟ آتشى است سوزان».

اما به راستي منظور از اين ترازو چيست؟
ترازو در اين دنيا و در بين مردم به وسيله سنجش اشياء گفته مي‌شود؛ همان وسيله‌اي كه دو كفه دارد و با آن مقدار اشياء را اندازه‌گيري مي‌كنند؛ امّا آيا در روز قيامت نيز چنين وسيله‌اي وجود دارد يا نه ، منظور چيز ديگري است؟

درباره چگونگى وزن اعمال در روز رستاخيز، بحث فراوانى در ميان مفسران و متكلمان شده است و از آن‌جا كه بعضى چنين تصور كرده‏‌اند كه وزن و ترازو، در آن جهان، همانند وزن و ترازو در اين جهان است و از طرفى اعمال انسان سنگينى و وزنى ندارد كه بتوان آن را با ترازو سنجيد، ناچار شده‏‌اند از طريق تجسم اعمال و يا اين‌كه خود اشخاص را به جاى اعمالشان در آن روز وزن مي‌كنند، مشكل را حل كنند.

ولى اگر زندگى آن جهان را با زندگى دنيا مقايسه نكنيم و توجه داشته باشيم كه همه چيز در آن‌ جا با اين ‌جا متفاوت است، (درست همانند تفاوتى كه ميان زندگى جنين در عالم رحم، با زندگى انسان در اين دنيا وجود دارد) و نيز توجه داشته باشيم كه در فهم معانى الفاظ نبايد هميشه به دنبال مصداق‌هاى موجود و معين رفت، بلكه مفاهيم را از نظر نتيجه بررسى كنيم، مسأله «وزن در روز رستاخيز» كاملاً حل خواهد شد؛ آنچه مسلم است اين است كه در روز رستاخيز، اعمال انسان با وسيله خاصى سنجيده مي‌شود، نه با ترازوهايى همانند ترازوهاى دنيا.[1]

امّا در رابطه با اين‌كه به راستي منظور از اين وسيله سنجش و ترازو چيست؛ بين مفسرين و علماي شيعه دو نظر وجود دارد؛ برخي منظور از آن را، نهايت و كمال خود اعمال مي‌دانند، مثلاً نماز كامل و عالي ملاك و ميزان تمام نمازهاست؛ در تمام اعمال نيز چنين است و ملاك عالي‌ترين عمل از نوع خود همان عمل است.[2]

برخي ديگر معتقدند ملاك و ميزان در روز قيامت، اولياي الهي و عمل آن‌هاست، به اين معنا كه عمل و رفتار آن‌ها ميزان است و هر اندازه عمل ساير مردم از حيث اجزاء و شرايط و اخلاص و معنويت به عمل آنان نزديك‌تر باشد، عمل آن شخص سنگين‌تر و هر اندازه دورتر باشد، عمل آن شخص سبك‌تر خواهد بود.[3]

اگر به روايات معصومين(عليهم‌السلام) رجوع كنيم، خواهيم ديد آن بزرگواران نظر دوم را تأييد كرده و بيان كرده‌اند، اين ترازو اولياي خاص الهي هستند.

به طور مثال از امام صادق(عليه‌السلام) راجع به آيه «و نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ» سوال شد، حضرت در پاسخ فرمودند: «موازين انبياء الهي و اوصياي آنان هستند و كساني كه بدون هيچ درنگي وارد بهشت مي‌شوند».[4]

هم‌چنين در روايات بسياري بيان شده است امير مۆمنان و امامان از فرزندان او(عليهم‌السلام) ترازوهاى سنجش‏‌اند؛ به طور مثال ابن دراج مي‌گويد از امام صادق(عليه‌السلام) راجع به آيه پرسيدم حضرت فرمودند: «اَلرُّسُلُ وَ الأئِمَّةٌ مِنْ أهْلِ بَيْتِ مُحَمَّد(صلي‌الله‌عليه‌وآله)».[5]

شيخ مفيد(رحمه‌الله‌عليه) در شرح اين روايات مي‌نويسد: منظور از اين روايات اين است كه آنان ملاك و ميزان سنجش اعمال هستند، درست مانند كسي كه مي‌گويد سخن فلاني در نزد من، سند و ملاك است؛ لذا در روز قيامت نيز ملاك اعمال اهل بيت است و هر كسي بايد بكوشد عمل خود را شبيه آنان قرار دهد.[6]

البته اين دو روايت حضرت، قابل جمع است، يعني مي‌توان گفت ميزان در روز قيامت هم پيامبران الهي هستند و هم ائمه اطهار(عليهم‌السلام)؛ در امت‌هاي پيشين يا مستضعفان فكري كه اسلام و تشيّع به آنان نرسيده است، همان پيامبر خود آن‌ها ملاك باشد و در اسلام و كساني كه اسلام را ديده و شنيده‌اند، نبي اكرم(صلي‌الله‌عليه‌وآله) و ائمه اطهار(عليهم‌السلام) ملاك و ميزان باشند.

 پي‌نوشت ها:
[1]. تفسير نمونه، ج‏6، ص 92.
[2]. الميزان في تفسير القرآن، ج‏8، ص 11.
[3]. تفسير نمونه، همان.
[4]. الكافي، ج1، ص 419.  
[5]. المناقب ج : 2 ص 151.
[6]. تصحيح اعتقادات الإمامية، ص 115.